Diksiyon Eğitimi 1. Hafta

Merhaba ben Ezel Apaydın.
Sizin için hazırladığım Mini Diksiyon Eğitimi’nde dört hafta boyunca birlikteyiz. İlk dersimize diksiyon tanımından ve alfabemizde bulunan sesli harfler ile ilgili kurallardan bahsederek başlayacağım.

Diksiyon Nedir?

Diksiyon Fransızca kökenli bir kelime olup, TDK tanımına göre ¨Seslerin, sözlerin, vurguların, anlam ve heyecan duraklarını kurallarına uygun olarak söyleme biçimi¨ olarak ifade edilir.

Ülkemizde yörelere göre birçok farklı ağız vardır ancak, Toplum Önünde Söz Söyleme ve Diksiyondeyince aklımıza gelmesi gereken ilk şey İstanbul Ağzı ile konuşmamız gerektiğidir. Doğru ve etkili bir Türkçe kullanabilmek için de önce nefes ve ses, sonra artikülasyon (boğumlanma) ve son olarak da diksiyon çalışılmalıdır. Hemen eğitimimize bir giriş yapalım:

Alfabemizde 29 harf bulunur. Bunlardan sekizi sesli (ünlü), yirmi biri ise sessiz (ünsüz) harflerdir.
Sesli harfler: a, e, ı, i, o, ö, u, ü
Sessiz harfler: b, c, ç, d, f, g, ğ, h, j, k, l, m, n, p, r, s, ş, t, v, y, z

Ünli harfler ile başlayalım:

A ÜNLÜSÜ
Düz, geniş, arka dil ünlüsüdür. İki çıkış biçimi vardır: Kalın A ve İnce A

Kalın A: Dil ağız boşluğu içinde kaşıksı bir hâl alır.

Örnekler: Can, Cam, Kaya, Ada, Ancak, Amaç, Atlas, Abbas, Aba, Aday, Arap, Adliye

İnce A: Dil ağız boşluğu içerisinde yayvan bir hâl alır.

Örnekler: Lâf, Hâl, Sıhhat, Nasihât, Lâpa, Lâstik, Kemâl, Nâdide, Kâhya, Lâle, Elâlem, Ahlâk, Karargâh, Kâr, Lâvanta, Dikkât

Yabancı dillerden dilimize geçmiş kelimelerde a sesi uzun okunur:

NOT: Kelimelerin içerisinde yer alan (:) işareti kendisinden önceki harfin 2 birim uzunlukta okunması gerektiğini anlatır. Ca:hil (caahil) gibi

Ca:hil, Lâ:zım, Ahlâ:ki, Ha:kim, Ka:nun, Siya:set, A:dile, Ka:til, Ra:kım, A:zerbaycan, Kâ:şif, Lâ:le, , Ha:cettepe, İka:metgâh, Müteva:zı, , Hakkâ:ri, Aha:li, A:heste

Bazı sözcükler kısa okunması gerekirken yanlış söylenişler sonucu uzun okunmalar ortaya çıkmıştır. Kısa okunması gereken bazı kelimeler şunlardır:

Hayır, Yarın, Zarif, Demokrasi, Bakiye, Rakip, Yararı, Zararı, Hakem, Lâik, Sait, Haluk, Fakir, Tari:kât, Alfabe

A ÜNLÜSÜNDE Ğ KURALI
Bir kelimenin içerisinde A+Ğ+A ve A+Ğ+U dizilişleri ile karşılaşıldığında: Söyleyişte ğ düşer ve ğ’nin her iki tarafındaki iki ünlü birbirine ulanarak okunur.

Bir kelimenin içerisinde A+Ğ+I dizilişiyle karşılaşıldığında: Söyleyişte ğ düşer, I sesi yok sayılır. Ğ’ den önceki a sesi 2 sesbirim uzunluğunda uzar.

Bir kelimenin içerisinde A+Ğ+ÜNSÜZ dizilişiyle karşılaşıldığında: Söyleyişte ğ düşer, ğ’ den önceki a sesi 2 sesbirim uzunluğunda uzar.

Kağan( ka:n), Mağara(Ma:ra), Sağanak(Sa:nak), Ağaç(A:ç)

Ağız(a:z), Ağır(A:r), Kâğıt(Kâ:t), Dağıtım(Da:tım), Sağır(Sa:r), Dağınık(Da:nık), Buzağı(Buza:)

Ağustos(Austos), Ağu(Au)

Dağ (Da:), Ağrı(A:rı), Kağnı(Ka:nı), Çağrı(Ça:rı)

Y KURALI: Y kaynaştırma harfinden önce gelen a sesi ı sesine ya da u sesine daralır.
Örneğin; Yapmayacağım (Yapmıyca:m), Konuşmayacağım( Konuşmıyca:m)

• -acak/-ecek KURALI: -cak/-cek ekinden önceki a sesi ı’ya ya da u’ya daralır. E sesi i’ye ya da ü’ye daralır.
Örnekler: Geleceğini (Gelice:ni), Yakacak (Yakıcak), Çalışacak(Çalışıcak), Kalmayacak (Kalmıycak), Koşacağını (Koşuca:nı)

NOT: Gelecek zaman eki 1. Tekil şahıs eki, 2. Tekil şahıs eki ve ad belirtme durum ekiyle birlikte kullanıldığında da A+Ğ+I dizilimiyle karşılaşılır.

Bu durumda aşağıdaki kelimeleri kurala göre telaffuz ediniz:
Yapacağım yazılır yapıcaam okunur gibi…
Çalışacağım
Unutmayacağım
Koşacağım
Olacağız
Tartışacağız
Kalmayacağız
Taşınmayacağız
Yazmayacağını
Uçacağını
Toplamayacağını
Kalmayacağız
Bayağılaşmayacağını

E ÜNLÜSÜ
Düz, geniş, ön dil ünlüsüdür. İki çıkış biçimi vardır: Açık E ve Kapalı E
Açık E: Dil önü sert damağa yükselir. İki yanıyla üst sıra dişlerin kıyısına değecek kadar yaklaşır.

Örneğin; Her, Ben, Sen, Yer, Berber, Sel, Kel, Mermer, Erken, Terbiye, Sersem, Pervaz, Sertap, Sermaye

Kapalı E: Ağız daha kapalı dudak köşeleri kulaklara doğru iyice yaklaşmış şekilde olmalıdır. Söyleyiş noktası daha ileridedir.

Kapalı e sesini doğru çıkarabilmek için e harfinden son i harfi varmış gibi okumaya çalışın.
Örneğin; Keidi, Keindi, Meindil, Teimsil, Beilli, Yeinge, Hakeim, Eilma, Şeimsiye, Beinzin, Deink, Teimkin, Heilva, Eimre, Heim, Müheindis, Peincere, Madeim, Teincere, Eilçilik, Geinç, Ceink, Eingel, Öneim, Ein, Ceim, Kaleim, Einse gibi.

E ÜNLÜSÜNDE Ğ KURALI

Bir kelimenin içerisinde E+Ğ+E, E+Ğ+İ ya da E+Ğ+ÜNSÜZ dizilişi ile karşılaşırsanız: Söyleyişte ğ sesi genellikle y sesine dönüşür.

Örnekler: Eğer (eyer), Beğenmek (beyenmek), Değer (deyer), Meğer (meyer), Örneğin (örneyin), Eğitim (eyitim), Değişik (deyişik), Eğitsel(eyitsel), Eğlence (eylence), Eğrelti (eyrelti), Eğri (eyri)

Bir istisnai kuralımız da; normalde Ğ kuralına göre DEĞİL (deyil) şeklinde okunması gereken kelimemiz → DİİL şeklinde okunmalıdır.

-ecek KURALI: -cek ekinden önceki e sesi i’ye ya da ü’ye daralır.

NOT:

1- Gelecek zaman eki -ecek eki 1. Tekil kişi ile kullanılırsa i düşer, ğ ’den önceki e açık e olarak uzar. Örnek: Geleceğim (Gelice:m)
Bu durumda aşağıdaki kelimeleri kurala göre okuyunuz.
Üzmeyeceğim (üzmiyceem gibi)
Bükeceğim
Küsmeyeceğim
Göreceğim
Geleceğim
Bileceğim

2- -ecek 1. Çoğul kişi ekiyle birlikte kullanıldığında i düşer e kapalı e olarak uzar.
Seveceğiz (sevice(i)z gibi)
Göreceğiz
Dinlemeyeceğiz
İstemeyeceğiz
Gelemeyeceğiz
Döneceğiz
3- -ecek eki ad belirtme durum ekiyle birlikte kullanıldığında i düşer e kapalı e olarak uzar.
Geleceğini
Seveceğini
Göreceğini
Öleceğini
Üzmeyeceğini
İstemeyeceğini

Bu haftaki dersimizde en çok hata yapılan iki ünlü harfimiz üzerinde durduk. Gelecek haftaki derse kadar alıştırmaları mutlaka tekrar edin ve kendiniz de örnekler bulmaya çalışın.

Yaprak Ezel Apaydın

http://www.iserer.com/diksiyon-egitimi-1-hafta